Birleşik zamanlı fiiller, basit zamanlı fiillere ek fiil getirilmesiyle oluşturulur. Konunun ayrıntılarına geçmeden önce basit zamanlı fiil nedir, hatırlayalım:
Basit Zamanlı Fiil (Basit Çekimli Eylem)
Sadece bir kip eki almış fiillere basit zamanlı fiil denir. Basit çekimli fiiller, haber kipi veya dilek kipi eklerinden sadece birini alarak çekimlenir.
Bu fiil, haber kiplerinden şimdiki zaman kip ekini almıştır, sadece bir tane kip eki aldığı için basit zamanlı fiildir.
» çalışmalısın
Bu fiil, dilek kiplerinden gereklilik kip ekini almıştır, sadece bir tane kip eki aldığı için basit zamanlı fiildir.
Birleşik Zamanlı Fiil (Birleşik Çekimli Eylem)
Fiilin birden fazla kip eki almasıyla oluşan fiillere birleşik zamanlı fiil denir. Fiilin birleşik zamanlı olması demek iki kip ekinin yan yana gelmesi demektir. Birleşik zamanlı fiillerde ikinci kip eki her zaman ek fiildir.
Bu fiil hem şimdiki zaman kip ekini hem de görülen geçmiş zaman kip ekini almıştır. İki tane kip eki aldığı için birleşik zamanlı fiildir.
» çalışmalıymışsın
Bu fiil hem gereklilik kip ekini hem de duyulan geçmiş zaman kip ekini almıştır. İki tane kip eki aldığı için birleşik zamanlı fiildir.
EK BİLGİ Basit zamanlı fiillere eklenerek onların birleşik zamanlı olmalarını sağlamak ek fiilin temel görevlerinden biridir.
> Birleşik zamanlı fiillerin üç çekimi vardır:
- Hikaye Hikaye Birleşik Zamanlı Fiiller (idi)
- Rivayet Birleşik Zamanlı Fiiller (imiş)
- Şart Birleşik Zamanlı Fiiller (ise)
1.1. Hikâye Birleşik Zamanlı Fiiller
Basit zamanlı fiillere ek fiilin görülen geçmiş zaman eki “idi” getirilerek yapılır. Hikâye birleşik zamanı, eylemin geçmişte yapıldığını hikâye gibi anlatır.
| FİİL | HABER / DİLEK KİPİ | G. GEÇMİŞ ZAMAN EKİ | KİŞİ EKİ |
| » oku | yor | du | m |
| n | |||
| – | |||
| k | |||
| nuz | |||
| lar |
» Eve geldiğimde halen uyuyordu. (uyuyor idi)
Bu cümlede “uyumak” fiili şimdiki zaman kip ekinden sonra ikinci kip eki olarak bilinen geçmiş zaman kip ekini de aldığı için birleşik çekimli eylemdir ve şimdiki zamanın hikâyesi olarak isimlendirilir.
> “Sevmek” fiilinin farklı kiplerle hikâye birleşik zamanı çekimi şöyledir:
| BİRLEŞİK ZAMANLI FİİL | TÜRÜ |
| sevdiydim | görülen geçmiş zamanın hikâyesi |
| sevmiştim | duyulan geçmiş zamanın hikâyesi |
| seviyordum | şimdiki zamanın hikâyesi |
| sevecektim | gelecek zamanın hikâyesi |
| severdim | geniş zamanın hikâyesi |
| sevmeliydim | gereklilik kipinin hikâyesi |
| seveydim | istek kipinin hikâyesi |
| sevseydim | şart kipinin hikâyesi |
NOT Emir kipinin hikâye birleşik zamanı yoktur.
1.2. Rivayet Birleşik Zamanlı Fiiller
Basit zamanlı fiillere ek fiilin duyulan geçmiş zaman eki “imiş” getirilerek yapılır.
| FİİL | HABER / DİLEK KİPİ | D. GEÇMİŞ ZAMAN EKİ | KİŞİ EKİ |
| » oku | yor | muş | um |
| sun | |||
| – | |||
| uz | |||
| sunuz | |||
| lar |
» İsmail Beyler yarın bize gelecekmiş. (gelecek imiş)
Bu cümlede “gelmek” fiili gelecek zaman kip ekinden sonra ikinci kip eki olarak öğrenilen geçmiş zaman kip ekini de aldığı için birleşik çekimli eylemdir ve gelecek zamanın rivayeti olarak isimlendirilir.
> “Bilmek” fiilinin farklı kiplerle rivayet birleşik zamanı çekimi şöyledir:
| BİRLEŞİK ZAMANLI FİİL | TÜRÜ |
| bilmişmiş | duyulan geçmiş zamanın rivayeti |
| biliyormuş | şimdiki zamanın rivayeti |
| bilecekmiş | gelecek zamanın rivayeti |
| bilirmiş | geniş zamanın rivayeti |
| bilmeliymiş | gereklilik kipinin rivayeti |
| bileymiş | istek kipinin rivayeti |
| bilseymiş | şart kipinin rivayeti |
NOT Görülen geçmiş zaman kipi ile emir kipinin rivayet birleşik zamanı yoktur.
1.3. Şart Birleşik Zamanlı Fiiller
Basit zamanlı fiillere ek fiilin şart kip eki “ise” getirilerek yapılır. Şart birleşik zamanı, eylemin yapılışını, başka bir eylemin yapılışına şart koşar.
| FİİL | HABER / DİLEK KİPİ | ŞART KİPİ EKİ | KİŞİ EKİ |
| » oku | yor | sa | m |
| n | |||
| – | |||
| k | |||
| nız | |||
| lar |
» Bu dönem takdir alırsan sana tablet alacağım. (alır isen)
Bu cümlede “almak” fiili geniş zaman kip ekinden sonra ikinci kip eki olarak şart kip ekini de aldığı için birleşik çekimli eylemdir ve geniş zamanın şartı olarak isimlendirilir.
> “Yapmak” fiilinin farklı kiplerle şart birleşik zamanı çekimi şöyledir:
| BİRLEŞİK ZAMANLI FİİL | TÜRÜ |
| yaptıysan | görülen geçmiş zamanın şartı |
| yapmışsan | duyulan geçmiş zamanın şartı |
| yapıyorsan | şimdiki zamanın şartı |
| yapacaksan | gelecek zamanın şartı |
| yaparsan | geniş zamanın şartı |
| yapmalıysan | gereklilik kipinin şartı |
NOT İstek, şart ve emir kipinin şart birleşik zamanı yoktur.
2. Birleşik Zamanlı Fiillerin Cümleye Kattığı Anlamlar
Birleşik zamanlı fiiller, eklendikleri fiile zaman anlamının yanı sıra “küçümseme, terk edilmiş alışkanlık, kesinlik, ihtimal, başkasından duyma, umursamama, gerçekleşmemiş niyet” gibi anlamlar da kazandırır.
2.1. Küçümseme / İnanmama Anlamı
“-mış + mış” birleşik yapısı cümleye küçümseme, inanmama, alay, kinaye anlamı katar.
» Ödevlerini zamanında yapmışmış.
2.2. Terk Edilmiş Alışkanlık Anlamı
“-r + di” birleşik yapısı cümleye terk edilmiş alışkanlık anlamı katar.
» Eskiden her gün spor yapardım.
2.3. Başkasından Duyma Anlamı
“-r + miş, -yor + muş” birleşik yapıları cümleye başkasından duyma, başkasından öğrenme anlamı katar.
» Bakışları insanı çok etkilermiş.
2.4. Gerçekleşmemiş Beklenti Anlamı
“-ecek + ti” birleşik yapısı cümleye gerçekleşmemiş beklenti, gerçekleşmemiş niyet anlamı katar.
» Arkadaşım dün bize gelecekti.
2.5. Kesinlik Anlamı
“-miş + tir” birleşik yapısı bazı durumlarda cümleye kesinlik anlamı katar.
» Medeniyet, yazının bulunmasıyla başlamıştır.
2.6. Olasılık / İhtimal Anlamı
“-miş + tir” birleşik yapısı bazı durumlarda ise cümleye ihtimal, olasılık anlamı katar.
» Bu saate kadar çoktan uyumuştur.
⇒ Fiil (Eylem) Konu Anlatımı
⇒ Anlamlarına Göre Fiiller (İş, Oluş ve Durum Fiilleri) Konu Anlatımı
⇒ Yapılarına Göre Fiiller (Basit, Türemiş ve Birleşik Fiiller) Konu Anlatımı
⇒ Fiil Çekimi (Fiillerde Kip, Kişi, Olumsuzluk ve Soru) Konu Anlatımı
⇒ Fiillerde Anlam (Zaman) Kayması Konu Anlatımı
⇒ Ek Fiil (Ek Eylem) Konu Anlatımı
⇒ Birleşik Zamanlı Fiiller Konu Anlatımı
