Yay ayraç nedir; nerelerde kullanılır, parantezin görevleri ve kullanımını örnekleriyle beraber görelim.
YAY AYRAÇ Nedir?
Cümle içinde geçen bir sözü metin dışı tutmak için o sözün başına ve sonuna getirilen noktalama işaretine yay ayraç ( ) denir. Yay ayracın diğer adı parantezdir.
Yay Ayracın Kullanıldığı Yerler ve Görevleri
1. Cümledeki anlamı tamamlayan ve cümlenin dışında kalan ek bilgiler için kullanılır.
ÖRNEKLER
✦ Tezat (karşıtlık) edebiyatta çok kullanılan bir söz sanatıdır.
✦ Yunus Emre (1238-1328), Anadolu’da Türkçe şiirin öncüsü olan ünlü halk şairidir.
NOT
Yay ayraç içinde bulunan ve yargı bildiren anlatımların sonuna uygun noktalama işareti konur.
ÖRNEKLER
✦ Bu beldenin ormanlarını (Aslında orman demeye de bin şahit gerek.) yok olmaktan kurtarmalıyız.
NOT
Özel veya cins isme ait ek, ayraçtan önce yazılır.
ÖRNEKLER
✦ Cahit Sıtkı Tarancı’nın (1910 – 1954) bazı şiirlerini ezbere biliyorum.
✦ Zarf-fiillerin (bağ-fiil) eklerini ezberlemektense işlevini öğrenmek daha yararlıdır.
2. Tiyatro eserlerinde ve senaryolarda konuşanın hareketlerini, durumunu açıklamak ve göstermek için kullanılır.
ÖRNEK
✦ Yaşlı kadın — (Yavaş adımlarla çocuğa yaklaşır.) Evladım, bana yardım eder misin?
3. Alıntıların aktarıldığı eseri, yazarı veya künye bilgilerini göstermek için kullanılır.
ÖRNEKLER
✦ Bir millet, zenginliğiyle değil ahlak değeriyle ölçülür. (Mustafa Kemal Atatürk)
✦ Ne hasta bekler sabahı,
Ne taze ölüyü mezar.
Ne de şeytan bir günahı,
Seni beklediğim kadar. (Necip Fazıl KISAKÜREK)
4. Alıntılarda, alınmayan kelime veya bölümlerin yerine konulan üç nokta, yay ayraç içine alınabilir.
ÖRNEK
✦ Şunu öğrendim ki balıkların çoğu yaşlanınca ömürlerini boşuna geçirdiklerini söyleyip yakınırlar. (…) Ben bilmek istiyorum, hayat gerçekten bir avuç yerde durmadan dönüp durmak, sonra da yaşlanıp ölüp gitmek mi yoksa bu dünyada başka türlü yaşamak da mümkün mü? (Samed Behrengi, Küçük Kara Balık)
5. Bir söze alay, kinaye veya küçümseme anlamı kazandırmak için kullanılan ünlem işareti yay ayraç içine alınır.
ÖRNEK
✦ Kendi hâlinde biriymiş (!) kimsenin işine burnunu sokmazmış (!)
6. Bir bilginin şüpheyle karşılandığını veya kesin olmadığını göstermek için kullanılan soru işareti yay ayraç içine alınır.
ÖRNEKLER
✦ 1496 (?) yılında doğan Fuzuli… → (kesin olmayan)
✦ Bu hafta toplam bin (?) soru çözmüş. → (şüpheyle karşılanan)
NOKTALAMA İŞARETLERİ
