Ünsüz Benzeşmesi - Ünsüz Sertleşmesi

Türkçede sert ünsüzle biten bir sözcüğe yumuşak ünsüzlerden “c, d, g” ile başlayan bir ek geldiğinde, ekin başındaki ünsüz değişerek sertleşir. Bu ses özelliğine ünsüz uyumu, ünsüz sertleşmesi veya ünsüz benzeşmesi denir. Bu ses olayına ünsüz benzeşmesi denmesinin sebebi, kelime sonundaki sert ünsüzün, yanına gelen yumuşak ünsüzü kendine benzetmesidir.

Sert Ünsüzler: ç, f, h, k, p, s, ş, t (Sert sessizleri FıSTıKÇı ŞaHaP olarak kodlayabiliriz.)

Yumuşak Ünsüzler: c, d, g, b, ğ, j, l, m, n, r, v, y, z

Ünsüz benzeşmesinde;
c ünsüzü → ç ünsüzüne,
d ünsüzü → t ünsüzüne,
g ünsüzü → k ünsüzüne dönüşerek sertleşir.

Örnek(ler)

» dolap	–	da	→	dolap	–	ta
↓ sert		↓ yumuşak		↓ sert		↓ sert

» yavaş – ca → yavaş – ça
» unut – gan → unut – kan

» Fatih’ten bisikletini istemişti.
» Irmaktan yavaşça geçmişti.
» Bitkiler ışığını güneşten alır.

> Birleşik kelimelerde, terimlerde, başka dillerden dilimize geçmiş sözcüklerin gövdelerinde ünsüz benzeşmesi aranmaz.

Örnek(ler)

» Akciğer, temel solunum organımızdır.
Yukarıdaki altı çizili kelime birleşik kelime olduğu için bu kelimede ünsüz sertleşmesi aranmaz.

» Üçgenin iç açıları toplamı 180 derecedir.
Yukarıdaki altı çizili kelime terim olduğu için bu kelimede ünsüz benzeşmesi aranmaz.

Örnek Soru

“Kılıcını mertlik ve ustalıkla kullanan Türk’ün eli, yendiği insanların yarasını sarmakta da ustadır.” cümlesinde yer alan aşağıdaki kelimelerden hangisi sert ünsüzlerin benzeşmesine örnektir?

A) kılıcını B) ustalıkla C) yendiği D) sarmakta

Çözüm

Seçeneklerdeki mısraları inceleyelim:

Sorunun A ve C seçeneğindeki sözcüklerde ünsüz yumuşaması olmuştur. B seçeneğinde herhangi bir ses olayı yoktur. D seçeneğinde ise sözcük sert ünsüzle bitmiş (k), kendinden sonra gelen ekin ilk ünsüzü bu sert ünsüze benzeyerek “d” iken “t” olmuştur.

sarmak – da → sarmak – ta

Cevap D

SES BİLGİSİ ONLİNE TESTİ:
5. SINIF – 6. SINIF

Ünsüz Benzeşmesi (Ünsüz Sertleşmesi)